LIS ERMAS PAR FELIP REIG SUR RADIO NÎMES - PAIRE PÈIRE CAUSSE

16 janvier 2025
Télécharger le podcast

Votre chronique en Occitan proposée par Felip Reig "Lis Ermas" sur Radio Nîmes. 

Rendez-vous sur le 92.2 ou sur radionimes.fr tous les mercredis à 6h00, 13h30, 19h00.

-------------------------------------------------------------------------------------

PAIRE PÈIRE CAUSSE

.............................................

Brave mounde, bèn lou bon-jour en tóuti… Vole coumença pèr vous souveta en tóuti e dóu bon dóu cor uno annado 2025 espandissènto e armouniouso, emé d’imour e la santa que fau pèr viéure de moumen agradiéu. Dich acò, li fèsto s’acabèron e se fau tourna bouta au travai emé li causo seriouso. En furnant dins li papafard que n’ai autant que lou papo n’en pòu benesi, retroubère un article que moun ami Jan-Pèire Sabatier me mandè i’a pas gaire de tèms. Fau dire que pèr ounoura lou Paire Pèire Causse l’assoussiacioun « Souveni Pèire Causse » publiquèron un libre que mostro la grandour d’amo d’aquéu curat pescaluno. Pèire Causse nasquè dins la carriero dóu Tapis Verd de Lunèu lou 21 de janvié 1921 que n’avèn festeja lou centenàri de sa neissènço en 2021, acò vai sènso dire. Venguè d’ouro un praire lazaristo, umanisto, bon-vivènt e gènt que-noun-sai e un aparaire di Bóumian que n’en fuguè l’óumouinié naciounau. Un ome carismati que marquè la vilo de Lunèu e grand predicaire de lengo d’o, bèn-tant que venguè majourau dóu Felibrige e es éu qu’enventè la Messo di Rèi mounte erian lou quatre de janvié 2025. De-segur que la plaço es de manco pèr n’en faire uno presentacioun mai coumplèto. Franc d’acò, lou 28 de setèmbre 1952 escriguè ‘no óumelìo que fai chifra. E o, lou paire Pèire Causse s’interessavo au mounde agricole, i païsan. Lou titre de soun article es « Lis ome assassinaran-ti la terro ? ». Éu parlavo pas de l’èr coume se n’en parlo au-jour-d’uei. Parlavo dóu sòu que souvènti-fes lou vesèn coume un simle suport pèr li culturo semenciero. Pamens es un mitan vivènt, dóu mens que lou fau garda vivènt. Verai, despièi quàuqui decenìo, vesèn sèmpre que mai de sòu que vènon couti, sarra. Acò vòu dire qu’aqui, i’a plus ges de microu-ourganisme, ges d’èr, dounc deguno vido. L’aigo ié pòu plus penetra e aquéli sòu vènon de sòu mort. Lou paire Causse n’en parlavo ja en 1952 e vuei poudèn vèire qu’avié resoun de souna l’alarmo. Diguè ja en 1952 que i’avié d’endré qu’assourbissien l’aigo e bono-di aquéu fenoumène, i’avié ges d’inoundacioun. Pamens disié tambèn lou paire Causse que lou desbousigage di terro sènso lou soucit d’éli-memo faguèron que l’aigo se boutè à roula avans que d’agué lou tèms d’intra dins la terro. Ansin, en d’endré, dins uno souleto annado, dous cènt sieissanto touno de terro pèr eitare partiguèron dins la mar. Bèn talamen que soubravo pas que lou roucas. En mai de l’erousioun pèr l’encauso de l’aigo, i’avié au cop l’erousioun pèr l’encauso de la secaresso e dòu ventaras. Es pièje dins li païs mounte i’a de tempèsto. D’encountrado entiero fuguèron bassacado. Acò mostro que sian à pourre-jita, à degaia lou sòu en pertout dins lou mounde. I’a pièi li chausido que soun facho à respèt di culturo. I’a ‘no bravo vóuto de tèms que l’èsse uman cultivo ço que ié raporto mai d’argènt. Acò’s nourmau. Mai de cop que i’a la mounouculturo es tambèn coupablo. Li poulitico agricolo que soun dicho raciounalo an pas miéus reüssi que l’esplecho desourdounado di terro. Li mounouculturo dóu cafè, dóu taba, dóu coutoun, pèr faire courtet di cerealo que noun embevon l’aigo abenon li terro li mai fertilo. Se parlo dóu coutoun murtrié de la valado dóu Nil. D’un autre las sabèn que lou barbarié, le maïs, es uno dintre li cerealo qu’aflaquis lou mai la resistanço dóu sòu e de champ de barbarié se n’en vèi sèmpre que mai. Óublidèn, ai ! las que lou sòu es nostro premiero richesso. Pamens fau ié garda, de dela di quatre elemènt inourgani que soun lou nitrat, lou fousfat, la caus e la poutasso, tout ço que fai la vido souto terro : li microu-ourganisme, li baterìo, li proutouzouàri, li verme, lis insèite e àutri rousigaire e l’aurre, en brèu, tóuti lis èsse vivènt que gardon l’aigo en dessouto de la terro. D’acò depènd tambèn l’equilibre en-dessus dóu sòu. Lis óutils pèr travaia la terro jogon pas un role nèutre dins aquel afaire. La terro es vivènto e s’amerito d’èstre caressado e pas charcutejado. E se parlo pas dóu role de la chimìo qu’apareiguè d’ouro au siècle vinten e dóu mau qu’acò fai is insèite. Se cresèn finoche pamens sian de gros couioun. Degun engrais pòu ramplaça li coulounìo microubiano. La vido se renouvello d’elo-memo, mentre que la machino la derouïs. Urousamen que i’a de mounde clar-vesènt que pronon pèr lou biò vo la cultuto resounado. Li fau escouta qu’acò’s la voues dóu bon sèn. La nostro santa depènd de la de la Naturo. Soulide.
Vaqui, aro la crounico es acabado, vous laisse à la vostro meditacioun e vous doune rendès-vous la semano venènto. Un cop de mai tenès-vous fièr e gaiard. Vous brassège amistousamen. Brave mounde adissias !
felip